Για κάποιους γονείς η προσμονή για το καλωσόρισμα του μωρού τους μπορεί να διακοπεί απότομα, καθώς έρχονται αντιμέτωποι με την σκληρή πραγματικότητα της απώλειας του εμβρύου ή του βρέφους τους κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, του τοκετού ή λίγο μετά τη γέννησή του.  

Ως περιγεννητική απώλεια θεωρείται επίσης η αποβολή σε οποιαδήποτε στάδιο, η διακοπή της εγκυμοσύνης -επιβεβλημένη ή μη-, η μείωση των πολύδυμων κυήσεων αλλά και οι δυσκολίες στη σύλληψη, που μπορούν να εγείρουν στους γονείς επώδυνα συναισθήματα.

Οι γονείς αυτοί εκδηλώνουν συχνά έναν ‘βουβό’ και πιο μοναχικό θρήνο, καθώς το περιβάλλον τους μπορεί να μη γνωρίζει καν για την εγκυμοσύνη, να μην αναγνωρίζει την απώλεια κατά την περίοδο αυτή ως ‘πραγματική απώλεια’, υποβαθμίζοντας την ανάγκη στήριξης τους, ή να νιώθει άβολα και να δυσκολεύεται να προσεγγίσει τους γονείς.

Κατανόηση της ιδιαιτερότητας της περιγεννητικής απώλειας

Ο θρήνος αυτός μπορεί να βιωθεί ως ‘παραγνωρισμένος’, όπως χαρακτηρίζεται ο θρήνος που αφορά σε απώλειες λιγότερο αναγνωρισμένες κοινωνικά, για τις οποίες συνήθως δεν υπάρχουν τελετουργίες που απαλύνουν τον πόνο και διευκολύνουν την έκφραση, και μπροστά στις οποίες η υποστήριξη του περιβάλλοντος και της κοινωνίας είναι περιορισμένη, σε σχέση με την στήριξη που προσφέρεται όταν βιώνονται άλλα είδη απωλειών.

Η απώλεια του μωρού κατά την εγκυμοσύνη και τον τοκετό και ο νεογνικός θάνατος μπορεί να αποτελούν τραυματικές εμπειρίες που ματαιώνουν την προσδοκία για τη νέα ζωή. Το ζευγάρι νιώθουν γονείς αλλά δεν έχουν μωρό να φροντίσουν.  Εκεί που περίμεναν τη ζωή έρχεται ο θάνατος κι αυτή η πολύ μεγάλη αντίθεση συναισθημάτων τους αφήνει συντετριμένους. Επίσης, παρόλο που τα τελευταία χρόνια αυτό αρχίζει να αλλάζει, η απώλεια κατά την εγκυμοσύνη θεωρούνταν ταμπού – κάποιες φορές παρέμενε κρυφή, δεν συζητιόταν, αφήνοντας τους γονείς συγκλονισμένους και μόνους.

Μία ιδιαιτερότητα της απώλειας που λαμβάνει χώρα πριν καν έρθει το καλωσόρισμα στην εξωμήτρια ζωή ή πολύ κοντά σε αυτό, αφορά στο γεγονός πως δεν υπάρχουν οι μνήμες και οι κοινές εμπειρίες που υπάρχουν σε άλλες περιπτώσεις απωλειών. Οι γονείς βιώνουν την απώλεια αλλά συνήθως δεν υπάρχει το φυσικό αποτύπωμα της απώλειας στον κόσμο. Πενθούν κάποιον που δεν έχουν γνωρίσει με τον συνηθισμένο τρόπο.  Υπάρχει μόνο η επιθυμία και οι σκέψεις για το μωρό, κάποιες περιορισμένες αλληλεπιδράσεις (υπέρηχοι, κινήσεις του μωρού στην κοιλιά, κλπ.), και ίσως το κράτημα του μωρού για λίγο, στην περίπτωση που γίνει ο τοκετός. 

Πενθούν το μοναδικό αυτό μωρό αλλά και τις φαντασιώσεις και τα όνειρα που είχαν επενδυθεί σε αυτό. Κάποιες μητέρες μπορεί να πενθούν επίσης  την δυνατότητα απόκτησης ενός βιολογικού παιδιού, την ικανότητα να γίνουν μητέρες. Αυτό μπορεί να είναι μια ναρκισσιστική πληγή, βαθιά επώδυνη, που φέρνει συναισθήματα αποτυχίας και απογοήτευσης, και έντονες ανησυχίες για την αναπαραγωγική τους ικανότητα (ακόμα κι στις περιπτώσεις που δεν υπάρχουν ιατρικά δεδομένα που το υποστηρίζουν).

Οι μητέρες μπορεί να αισθάνονται αποπροσανατολισμένες. Να ψάχνουν αγωνιωδώς τις αιτίες που προκάλεσαν την αποβολή, τις εμβρυικές ανωμαλίες ή τις επιπλοκές της κύησης ή του τοκετού. Να βιώνουν βαθιά θλίψη αλλά και παράπονο, θυμό και οργή, που μπορεί να κατευθύνεται προς τους γιατρούς ή άλλα άτομα που θεωρούν υπεύθυνα, στην ανάγκη τους να αποδώσουν κάπου την ευθύνη για την άδικη αυτή εμπειρία. Ή μπορεί να εκδηλώσουν ενοχές και αυτο-κατηγορίες, σκεπτόμενες συνέχεια τί έκαναν ή δεν έκαναν που μπορεί να προκάλεσε την απώλεια της εγκυμοσύνης. Μπορεί ακόμη να εκδηλώνουν καταθλιπτικά συμπτώματα, διαταραχές ύπνου ή και συμπτώματα διαταραχής μετατραυματικού στρες (με αναβιώσεις των τραυματικών εμπειριών, επαναλαμβανόμενες σκέψεις, εφιάλτες, κλπ.).

Αλλά και ο πατέρας μπορεί να βιώνει επώδυνα συναισθήματα και περιπεπλεγμένο θρήνο, καθώς καλείται να σταθεί στα πόδια του ώστε να στηρίξει τη μητέρα αλλά παράλληλα να πενθήσει την απώλεια του μωρού τους. Συχνά, θέλοντας να φροντίσει την σύντροφό του, παραγνωρίζει τη δική του ανάγκη για υποστήριξη. Οι γονείς αυτοί συχνά αισθάνονται πως βιώνουν κάτι το οποίο οι άλλοι αδυνατούν να καταλάβουν, και αποσύρονται κοινωνικά, γεγονός που εντείνει τη μοναξιά τους.

Η στάση των επαγγελματιών υγείας

 

Οι επαγγελματίες υγείας που έρχονται σε επαφή με τους γονείς που βιώνουν την περιγεννητική απώλεια , όπως οι μαίες και οι  γυναικολόγοι, έχουν καθοριστικό ρόλο στην υποστήριξη τους. Η ενσυναίσθηση και η κατανόησή τους είναι ιδιαίτερα σημαντικές, στις δύσκολες στιγμές της ανακοίνωσης της απώλειας της εγκυμοσύνης ή του θανάτου του νεογνού, κατά τις ιατρικές διαδικασίες που απαιτούνται και καθ’ όλη της διάρκεια της ‘συνοδείας’ των γονέων σ’ αυτήν την συναισθηματικά κατακλυσμιαία φάση.

Χρειάζεται να μιλήσουν στους γονείς με ευαισθησία και απλά λόγια, χωρίς ασάφειες και δυσνόητους όρους. Σε περίπτωση θνησιγένειας (γέννηση νεκρού βρέφους), οι γονείς μπορούν να υποστηριχθούν ώστε να επιλέξουν με ποιον τρόπο θέλουν να πουν αντίο στο μωρό τους. Οι επαγγελματίες μπορούν να δώσουν ακριβείς και ειλικρινείς πληροφορίες σχετικά με την εικόνα και κατάσταση του μωρού τους και να διευκολύνουν τους γονείς, εάν το επιθυμούν, να το δουν, να το αγκαλιάσουν και να το φροντίσουν. Να ενημερώσουν τους γονείς για τις διαθέσιμες επιλογές και να ενθαρρύνουν τον αποχαιρετισμό, όπως οι γονείς το επιθυμούν.

Είναι ωφέλιμο οι γονείς να ενθαρρυνθούν να δημιουργήσουν αναμνήσεις με το βρέφος, να το κρατήσουν στα χέρια τους, να έρθουν σε επαφή δέρμα με δέρμα, να το πλύνουν και να το ντύσουν, να εμπλέξουν στον αποχαιρετισμό άλλα μέλη της οικογένειας, να βγάλουν κάποια φωτογραφία, να κρατήσουν κάποια ‘στοιχεία’ ως αναμνήσεις.  Όμως, δεν θέλουν όλοι οι γονείς να δουν το βρέφος. Οι επαγγελματίες οφείλουν να υπογραμμίζουν τη σημασία του αποχαιρετισμού του μωρού αλλά η απόφαση των γονιών πρέπει να γίνεται σεβαστή και να διευκολύνεται. 

Οι επαγγελματίες υγείας χρειάζεται να δώσουν χρόνο και να διευκολύνουν τους γονείς να μιλήσουν για το μωρό τους. Να ακούσουν τα δύσκολα ερωτήματά τους, τα συναισθήματα, τις ανησυχίες τους. Να προσφέρουν έγκυρες πληροφορίες, με σεβασμό και ευαισθησία. Τέλος, είναι απαραίτητο να αξιολογούν την ψυχολογική κατάσταση της μητέρας ή του ζευγαριού, να παρέχουν βασικές αρχές συμβουλευτικής και υποστήριξης στο πένθος και να παραπέμψουν σε κατάλληλες υπηρεσίες ψυχικής υγείας, αν κρίνουν ότι χρειάζεται.

Πως το περιβάλλον μπορεί να υποστηρίξει του γονείς μπροστά στην απώλεια;

Οι άνθρωποι που βρίσκονται κοντά στο ζευγάρι μπορούν να εκφράσουν την ειλικρινή έγνοια και συμπόνια τους, με ζεστασιά και ανοιχτότητα, με λόγια ή/και με σωματική επαφή και άγγιγμα. Χρειάζεται να είναι προετοιμασμένοι για μια ποικιλία συναισθημάτων και διαφορετικών αντιδράσεων, καθώς δεν υπάρχει ‘σωστός’ τρόπος να θρηνήσει κάποιος.

Η εκδήλωση του θρήνου είναι μία φυσιολογική αντίδραση στην απώλεια και έχει σκοπό την αποδοχή και προσαρμογή στην πραγματικότητα της απώλειας και όχι την εξάλειψη του πόνου. Βέβαια, οι αντιδράσεις στην απώλεια διαφέρουν. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να αποσύρει πλήρως το ενδιαφέρον του από την επαγγελματική και κοινωνική του ζωή για κάποιο διάστημα, ενώ άλλος να μπει  σε μια κατάσταση υπερ-λειτουργίας, με έντονη δραστηριοποίηση.

Η οικογένεια, οι φίλοι, η κοινότητα χρειάζεται να αναγνωρίσουν και να αποδεχτούν τον θρήνο των γονιών, χωρίς αυτονόητα και υποθέσεις σχετικά με την ένταση και τη διάρκεια του. Η ένταση του πόνου τους δεν είναι ανάλογη με την διάρκεια της κύησης! Πρόκειται για μια βαθιά, προσωπική και μοναδική εμπειρία που κάθε άτομο βιώνει διαφορετικά και στον δικό του ρυθμό.

Η επικύρωση των συναισθημάτων τους και η φυσιολογικοποίηση αυτών μπορεί να απαλύνει την ενοχή, την αίσθηση αβοηθητότητας και απελπισίας των γονιών. Το περιβάλλον γύρω τους χρειάζεται να προσφέρει την παρουσία του, να είναι εκεί για το ζευγάρι που πενθεί μια περιγεννητική απώλεια χωρίς συμβουλές, προσδοκίες, κριτική ή πίεση να ‘ανακάμψούν’ ή να σκεφτούν διαφορετικά.  Να εκφράζουν ότι είναι διαθέσιμοι εάν και όποτε οι γονείς επιθυμούν να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους, ενθαρρύνοντας τους να εκφραστούν αλλά χωρίς να ‘βιάζονται’ να τους πάρουν τον πόνο. Να επιτρέψουν στους γονείς να αφηγηθούν την ιστορία τους, να μιλήσουν για τις αναμνήσεις και τις σκέψεις τους. Φράσεις όπως  “Είστε νέοι, θα ξαναπροσπαθήσετε”, “Θα έρθει το επόμενο και θα το ξεχάσεις», «Μην το σκέφτεσαι, συνέχισε τη ζωή σου», “Τουλάχιστον έχετε άλλο παιδί”  είναι επιβλαβείς, καθώς υποτιμούν το βίωμα και απορρίπτουν τον πόνο του ζευγαριού, που αισθάνεται ότι η απώλεια του δεν είναι ‘σημαντική’ στην κοινωνία.

Ακόμη,  η προσφορά συγκεκριμένης, πρακτικής βοήθειας και διευκόλυνσης στις ανάγκες του σπιτιού, της εργασίας, τη φροντίδα τυχόν μεγαλύτερων παιδιών, κλπ. μπορεί να ανακουφίσουν ένα μέρος του βάρους αυτής της δύσκολης περιόδου. Το περιβάλλον γύρω από τους γονείς χρειάζεται επίσης να τσεκάρει και να ενθαρρύνει την αυτό-φροντίδα τους. 

Μπορεί επίσης να ενθαρρυνθεί η αναζήτηση υποστήριξης από επαγγελματίες ψυχικής υγείας, όταν χρειάζεται. Η ατομική θεραπεία, η από κοινού υποστήριξη του ζευγαριού, ή η συμμετοχή σε ομάδες στήριξης μπορούν να παρέχουν στους γονείς μία ΄ψυχολογική συνοδεία΄ που θα διευκολύνει την επεξεργασία του θρήνου τους και την προσαρμογή τους στην ζωή με την απώλεια. Συγκεκριμένα, οι ομάδες υποστήριξης των γονέων που βιώνουν περιγεννητική απώλεια μπορεί να είναι ανεκτίμητοι πόροι, συνδέοντας όσους μοιράζονται κοινά, επώδυνα βιώματα, μειώνοντας την απομόνωση και ενισχύοντας την αίσθηση της κοινότητας και τη δύναμη του ‘μαζί’, επουλώνοντας πληγές και φωτίζοντας την ανθεκτικότητα των γονιών και τη νέα δύναμη που αποκτούν, παρά τις δυσκολίες τους αλλά και μέσα από αυτές.

Κλείνοντας, πρέπει να τονιστεί πως είναι εξαιρετικά σημαντικό η κοινωνία να πάψει να αποφεύγει το θέμα της απώλειας στο προσκήνιο. Να αρχίσει να προσεγγίζει την περιγεννητική απώλεια, με κατανόηση, ανοιχτότητα και σεβασμό. Να χτίσει την κουλτούρα της επεξεργασίας της απώλειας αυτής  -όπως και κάθε άλλης-  διευκολύνοντας έτσι τη διαχείριση του πένθους των ατόμων που βρίσκονται αντιμέτωπα με την περιγεννητική απώλεια.